علت، علائم و درمان اختلالات و بيماري‌هاي مغز و اعصاب

مغز، طناب نخاعي و عصب‌ها در كنار يكديگر، سيستم عصبي بدن انسان را تشكيل مي‌دهند. سيستم عصبي، تمامي عملكرد‌هاي بدن را تحت كنترل دارد. زماني كه سيستم عصبي بدن دچار مشكلي مي‌شود ممكن است شما در حركت دادن اعضاي بدن، صحبت كردن، بلعيدن غذا، نفس كشيدن، يادگيري يا بسياري ديگر از عملكرد‌هاي بدن خود دچار مشكل شويد.

  همچنين ممكن است حافظه، حس لامسه يا خلق و خوي شما دچار اختلال شود. بيشتر از 600 نوع بيماري عصبي مختلف وجود دارد. برخي از بيماري‌هاي عصبي با درمان مناسب و به موقع و انجام توانبخشي‌هاي لازم، بهبود پيدا كرده و بيمار نيز نتايج خوبي بعد از درمان مي‌گيرد اما برخي ديگر نتايج درماني چندان اميدواركننده‌اي به دنبال ندارند. در اين موارد به جاي آنكه روي غير قابل درمان بودن بيماري تاكيد شود، سعي مي‌شود سبك زندگي بيمار به نحوي تغيير داده شود و درمان‌هاي توانبخشي انجام شود تا بيمار بتواند با ناتواني يا مشكل خود بسيار راحت‌تر كنار بيايد و زندگي آسوده‌تري داشته باشد.

سيستم عصبي چيست؟

سيستم عصبي بدن انسان يك سيستم بسيار پيچيده و پيشرفته است كه فعاليت‌هاي بدن را تنظيم كرده و هدايت مي‌كند و بين اعضاي مختلف بدن هماهنگي ايجاد مي‌كند. سيستم عصبي بدن از دو بخش اصلي تشكيل شده است: سيستم اعصاب مركزي و سيستم اعصاب محيطي. به جز مغز و طناب نخاعي، ساير ارگان‌هاي بسيار مؤثر در سيستم عصبي عبارت‌اند از:

• چشم‌ها
• گوش‌ها
• اعضاي حسي كه در چشايي نقش دارند.
• اعضاي حسي كه در بويايي نقش دارند.
• گيرنده‌هاي حسي كه در پوست، مفاصل، عضلات و ديگر قسمت‌هاي بدن قرار دارند.

انواع بيماري‌هاي سيستم عصبي

براي آن كه بتوان دسته‌بندي مناسب و رضايت‌بخشي از بيماري‌هاي سيستم عصبي ارائه نمود، اين دسته‌بندي نه‌تنها بايد شامل نوع آسيب و واكنش بدن باشد بلكه بايد محل بروز اين آسيب را نيز شامل شود. نوع آسيب مي‌تواند مادرزادي، عفوني، تروما، نئوپلاسم، اختلال عروقي، فرسايشي، متابوليسمي، مسموميت يا كمبود ويتامين و مواد معدني باشد. محل بروز اين آسيب‌ها نيز مي‌تواند در هر جايي از سيستم عصبي مانند مننژ، اعصاب محيطي، غشاي خاكستري يا سفيد نخاعي، مخ يا مخچه باشد. البته عوامل مختلف ديگري مانند سن و جنسيت بيمار نيز مي‌توانند در اين دسته‌بندي دخيل باشند. در مواردي، سلول‌هاي عصبي بر اثر عاملي مانند عفونت به صورت مستقيم آسيب مي‌بينند اما در اغلب موارد، آسيب سلولي به صورت غير مستقيم بر اثر بيماري‌هاي عروقي يا متابوليسمي است كه بر ارگان‌هاي اصلي بدن مانند قلب، كليه، ريه‌ها يا كبد اثر مي‌گذارند. اختلالات سيستم عصبي بدن انسان مي‌توانند بر اثر بيماري‌هاي زير باشد:

• بيماري‌هاي عروقي مانند سكته مغزي، سكته ايسكميك گذرا، خونريزي زير عنكبوتيه و خونريزي در غشاي مغزي.
• عفونت مانند مننژيت، انسفاليت، پوليو و عفونت در فضاي اپيدورال اطراف طناب نخاعي.
• اختلالات ساختاري مانند ضربه مغزي، ضايعات نخاعي، فلج بل، اسپونديلوز گردن، سندرم تونل كارپال، تومور مغزي يا طناب نخاعي، نوروپاتي اعصاب محيطي و سندرم گيلن باره (Guillain-Barré).
• اختلالات عملكردي مانند سردرد، صرع، سرگيجه و درد عصبي
• بيماري‌هاي فرسايشي مانند بيماري پاركينسون، ام اس، بيماري ALS،‌هانتينگتون و آايمر

علائم

مواردي كه در ادامه آمده‌اند، شايع‌ترين علائمي هستند كه به دنبال اغلب بيماري‌هاي سيستم عصبي بدن انسان بروز مي‌كنند. البته هر يك از بيماران ممكن است به علائم متفاوتي دچار شوند. برخي از شايع‌ترين ابن علائم عبارت‌اند از:

• سردرد ناگهاني و گذرا يا مداوم
• سردردي كه تغيير حالت مي‌دهد و با سردردهاي ديگر فرق دارد.
• احساس گزگز و مورمور شدن بدن يا از دست دادن حس لامسه
• ضعف عضلاني يا از دست دادن قدرت عضلاني
• از دست دادن ناگهاني بينايي يا دوبيني
• اختلال در توانايي‌هاي ذهني
• از دست دادن تعادل بدن
• از دست دادن حافظه 
• خشك شدن عضلات و مشكل در حركت
• تشنج و لرزش بدن
• درد كمر كه تا پاها، انگشتان يا ديگر قسمت‌هاي بدن منتشر مي‌شود.
• تحليل رفتن عضلات بدن و اختلالات گفتاري

اين علائم تنها مختص بيماري‌ها و اختلالات سيستم عصبي نيستند و مي‌توانند نشان‌دهنده‌ي بيماري‌هاي ديگر نيز باشند. هميشه براي تشخيص صحيح لازم است به پزشك متخصص مراجعه كنيد.

تشخيص

مهم‌ترين تست‌هاي تشخيصي براي تشخيص بيماري‌هاي سيستم عصبي عبارت‌اند از:

سي تي اسكن

در اين روش از تركيب تصوير اشعه ايكس و تكنولوژي كامپيوتري براي توليد تصاويري افقي يا سطح مقطعي از بدن استفاده مي‌شود. تصاوير سي تي اسكن داراي جزئيات دقيقي هستند و مي‌توانند بافت استخوان، ماهيچه، چربي و ارگان‌هاي بدن را نشان بدهند.

نوار مغزي (EEG)

در اين تست، فعاليت الكتريكي مغز توسط الكترودهايي كه به سر چسبانده مي‌شوند، ارزيابي مي‌شود.

اسكن ام آر آي (MRI)

اسكن ام آر آي يكي از روش‌هاي عكسبرداري است كه در آن از آهنرباهاي بزرگ، امواج راديوفركوئنسي و تكنولوژي كامپيوتري براي توليد تصاوير دقيق از ساختار‌ها و ارگان‌هاي بدن استفاده مي‌شود.

تست‌هاي تشخيصي عملكرد الكتريكي (الكترودياگنوزيس)

اين تست‌ها شامل نوار عصب و عضله و تست هدايت عصبي مي‌شود. در اين تست‌ها، اختلالات عضلاني و نورون‌هاي حركتي تشخيص داده شده و ارزيابي مي‌شوند. براي انجام اين كار، تعدادي الكترود روي پوست روي عضله قرار داده مي‌شوند (يا درون عضله قرار ميگيرند) و سپس فعاليت الكتريكي و واكنش ماهيچه ثبت مي‌شود.

اسكن پت يا توموگرافي انتشار پوزيترون (PET)

اين اسكن با استفاده از تكنولوژي كامپيوتري انجام مي‌شود و تصاويري از فعاليت مغزي به دست مي‌دهد. در اين تست، گلوكزي كه با ماده راديواكتيو علامت‌گذاري شده است به بدن بيمار تزريق مي‌شود و سپس ميزان حضور اين گلوكز در مغز اندازه‌گيري مي‌شود.

آنژيوگرافي

در آنژيوگرافي از رگ‌هايي به سمت مغز مي‌روند يا از مغز مي‌آيند، اسكن تصويري تهيه مي‌شود.

آزمايش مايع مغزي نخاعي

در اين تست از مايع مغزي نخاعي كه در ستون فقرات قرار دارد، نمونه‌گيري مي‌شود و اين مايع تحت آزمايش قرار مي‌گيرد.

اولتراسوند (همان سونوگرافي)

در اين تست از امواج صوتي با فركانس بالا براي توليد تصاويري از رگ‌هاي خوني، بافت‌ها و ارگان‌ها استفاده مي‌شود. از تصاوير سونوگرافي معمولاً براي بررسي عملكرد ارگان‌هاي داخلي بدن و جريان خون در شريان‌هاي مختلف استفاده مي‌شود.

نوروسونوگرافي

در اين روش از امواج صوتي با فركانس بسيار بالايي استفاده مي‌شود كه به پزشك اين امكان را مي‌دهد كه سيستم عصبي از جمله مغز، طناب نخاعي و ديگر ساختارهاي عصبي را بررسي كند.

درمان

روش‌هاي درماني بسيار زيادي براي درمان انواع بيماري‌هاي سيستم عصبي بدن انسان وجود دارد، از جراحي گرفته است تا توانبخشي، فيزيوتراپي و تجويز دارو.

دارودرماني

اين موضوع كاملاً قابل‌درك است كه بيماران با دانستن اين موضوع كه به بيماري عصبي مبتلا هستند، وحشت‌زده مي‌شوند. اما بيماران بايد بدانند كه بسياري از بيماري‌ها و علائم آن با دارودرماني قابل‌كنترل هستند. اين داروها به بيمار كمك مي‌كنند كه بهتر بتواند بيماري خود را كنترل كنند، علائم خود را بهبود دهند و سطح كيفي زندگي خود را بالا ببرند. نوع دارويي كه براي درمان بيمار تجويز مي‌شود به نوع بيماري او بستگي دارد. برخي از داروهاي پركاربرد در درمان اختلالات سيستم عصبي عبارت‌اند از داروهاي كورتيكاستروئيد كه اغلب براي درمان بيماري ام اس تجويز مي‌شوند. اين داروها مي‌توانند به كاهش التهاب در بدن كمك كنند. داروهاي مؤثر بر دوپامين مانند لوودوپا نيز معمولاً براي درمان بيماري‌هايي مانند پاركينسون تجويز مي‌شوند تا خشكي بدن و لرزش را كمتر كنند.

بهبودي

  جداي از مسئله‌ي درمان بيماري، گاهي توانبخشي به بيمار پس از دوره‌ي درماني نيز اهميت بسياري دارد و بيمار براي به دست آوردن دوباره‌ي عملكرد‌هاي بدن خود لازم است كه دوره‌هاي توانبخشي را طي  كند. همين‌قدر كه بيمار براي گذراندن دوره توانبخشي به مراكز توانبخشي معرفي مي‌شود، خود يك نشانه‌ي اميدواركننده است چراكه در صورتي كه شانس بهبودي براي بيمار نباشد، به مراكز توانبخشي معرفي نمي‌شود. توانبخشي براي بهبود بيماري‌ها و اختلالات عصبي عبارت است از:

• ايجاد تغييراتي در سبك زندگي براي پيشگيري يا كم كردن عوارض و تأثيرات بيماري
• انجام فيزيوتراپي براي كنترل برخي از علائم و بازيابي عملكردهاي حركتي بدن
• كنترل درد (چرا كه برخي اختلالات ايجاد شده در بدن با درد زيادي همراه هستند)